Սառնաղբյուր գյուղ

Սառնաղբյուր գյուղը Շիրակի մարզի հնագույն բնակավայրերից է: Գյուղը գտնվում է Մարալիկ քաղաքից 7 կմ հարավ-արևելք` Չլկան գետակի ձորում` ծովի մակարդակից 1925 մետր բարձրության վրա: Ղևոնդ Ալիշանը գյուղի «Սէօկիւտլիւ» հին անունը մեկնում է որպես «Ուռենուտ»:

Գյուղը հարուստ է պատմական տարբեր ժամանակշրջաններին բնորոշ մշակութային հուշարձաններով: Այստեղ մինչ օրս պահպանվել են հին բնակատեղիներ` ամրոցներ, եկեղեցիներ, գերեզմանատներ, դամբարաններ, մահարձաններ, մենհիրներ և այլն:

Սառնաղբյուր գյուղը առավելապես հայտնի է իր երկու եկեղեցիներով: Առաջինը կառուցվել է 1883 թվականին և կոչվում է Սբ. Թադեոս Առաքյալի անունով: Եկեղեցին եռանավ բազիլիկ տիպի կառույց է: Հովսեփ Եղիազարյանը՝ անդրադառնալով եկեղեցու ճարտարապետական նկարագրին, ընդգծում է, որ՝ հատկապես ներսում, չորս ութանիստ մույթերն աղեղնաձև կամարներով միացած են եղել պատերին կից կիսամույթերին` կազմելով թաղակապ ծածկ: Մույթերի խոյակներն ու խարիսխները զարդարված են գնդիկավոր-մարգարտաշար քանդակներով: Երեք կամարակապ մեծ մուտքերը բացվել են արևմտյան, հարավային և հյուսիսային կողմերից: Արևելյան ճակատի վրա կան երկու եռանկյունաձև խորշեր, որոնց կամարակապ գագաթները զարդարված են ճառագայթաձև քանդակներով: Քիվերը պատած են ստալակտիկ զարդաքանդակներով: Ամբողջ շենքը շարված է եղել կարմրագույն մաքուր տաշված տուֆաքարերով և կրաշաղախով, իսկ արևմտյան կողմը՝ համաձայն ուսումնասիրողի, անավարտ զանգակատուն է:

Գյուղամիջի մյուս եկեղեցին` Սբ. Հակոբը, ամենահինն է, որը բազմիցս վերափոխվել է: Ուսումնասիրություններից հայտնի է, որ եկեղեցին պատկանում է բազիլիկ տիպի կառույցներին, որից, ցավոք, շատ քիչ բան է պահպանվել: Կառույցն ու պահպանված որմնասյան խարսխի գծավոր զարդաքանդակները բնորոշ են V-VI դարերին: XVIII-XIX դարերի ընթացքում կատարված վերանորոգումների ու վերափոխումների արդյունքում եկեղեցին փոքրացել ու դարձել է փայտածածկ:

Մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում Սառնաղբյուր գյուղի Գրիգոր Լուսավորիչ ուխտատեղին: Ղևոնդ Ալիշանի բնորոշմամբ այն իրենից ներկայացնում է. «քարայր մեծ կարմիր վիմօք, յորոց խոխոջանօք իջանէ աղբիւր ականակիտ»: Ականավոր հայագետը հիմնավորում է նաև քարայրին տված Սբ.Լուսավորիչ անվանումը. «իբրու թէ նշմարին `ի քարինսն անձեռագործ ձևք խաչից, յորոյ վերայ վառեն մոմեղէնս և խունկ ածեն, համարելով անդ ճգնյալ զԼուսաւորիչն, և խաչ կանգնեալ է `ի գլուխ սիւնակին և`ի ներքոյ գրեալ` Սուրբ Գրիգոր»: